Асбестке қарсы науқан

Асбест-бұл табиғатта талшықтар түрінде кездесетін минералдар тобының ұжымдық тауарлық атауы. Химиялық құрамы, технологиялық қасиеттері және адам ағзасына әсер ету дәрежесі бойынша бір — бірінен ерекшеленетін минералдардың екі тобы бөлінеді-серпентиниттер мен амфиболдар, коммерциялық мақсатта «асбест» деп аталады.

Басынан бастап асбест талшықтарының көптеген түрлері бар екенін атап өткен жөн. Адам денсаулығына үлкен қауіп төндіретіндер амфиболдар тұқымдасына жатады, оның ішінде амозит (қоңыр асбест), антофиллит, крокидолит (көк асбест), тремолит және актинилит. Асбесттің бұл формаларында қысқа талшықтар мен қатты инелер болады, ал хризотилді талшықтар жібектей болады. Амфибол асбесті адам денсаулығына үлкен қауіп төндіреді. Қышқылға төзімді амфибол асбесті іс жүзінде өкпеден шығарылмайды және нәтижесінде денеге зиянды әсер етеді. Қазіргі уақытта амфибол асбестін өндіруге және пайдалануға бүкіл әлемде тыйым салынған.

Асбесттің бұл түрі Батыста кеңінен қолданылды, сонымен қатар оқшаулау мақсатында ғимараттардың металл конструкцияларына асбестті бүрку технологиясы қолданылды, сондықтан бұл елдерде асбестке қарсы қозғалыс пайда болуы кездейсоқ емес. ТМД елдерінде, керісінше, асбесттің бұл түрі мен технологиясы қолданылмады.

Хризотил-асбест, керісінше, тіндік сұйықтықтардың әлсіз қышқылдарының әсерінен тез ыдырайды және осылайша денеден тез шығарылады. Швейцария, Германия және АҚШ-тағы үш жетекші токсикологиялық зертханалар жүргізген соңғы зерттеулерге сәйкес, хризотил ұқсас минералдар мен жасанды алмастырғыштардың (целлюлоза, арамид талшығы және керамикалық талшық) ішіндегі ең қауіпсіз талшық екендігі дәлелденді, өйткені ол барлық талшықтардан организмнен тез шығарылады. Мысалы, хризотил талшықтарының жартылай ыдырау кезеңі – 15 күн, амфибол — 466 күн, целлюлоза — 1000 күн. Хризотилдің Биоперсистенциясы бөлімінде талшықтардың ағзаға әсері туралы көбірек біліңіз.

Көп адам біліңкіремейді, бірақ хризотил — бұл жер қыртысының үштен екісінде кездесетін табиғи зат. Аймаққа байланысты және кез-келген адамға немесе өндірістік қызметке қарамастан, әр адам күн сайын 10 000-нан 15000-ға дейін асбест талшықтарын жұтады және әр литрде 200 000-нан 2000 000-ға дейін талшықтары бар суды ағзаға зиян келтірместен ішеді. Осылайша, хризотил талшықтары адамның өмір бойы табиғи серігі болып табылады және организм онымен бірге өмір сүруге бейімделген.

20 ғасырдың басында және 70-ші жылдарға дейін асбесттің барлық түрлері әртүрлі өнімдерді өндіру және ғимараттардың, кемелердің, электр станцияларының жылу және өрт қауіпсіздігі технологияларында қолдану үшін кеңінен қолданылды.

Нашар еңбек жағдайлары, шаңның жоғары деңгейіне мүмкіндік беретін артта қалған технологиялар, жұмысшыларды қорғау құралдарына назар аудармау, асбесттің әртүрлі түрлерінің адам ағзасына әсерінің жеткілікті зерттелмеген аспектілері өндірісте аурулардың таралуына әкелді.

Экологиялық қозғалыстардың, кәсіподақтардың қысымымен мемлекеттік органдар, экологиялық ұйымдар және ғалымдар асбест проблемасына назар аударды. Содан бері көптеген ғылыми зерттеулер жүргізілді, олардың бірнеше негізгі тұжырымдары болды:

1. Асбесттің әртүрлі түрлерінің адам ағзасына әсері әртүрлі. Ең қауіпті амфиболдар (амозит, крокидолит, антофиллит, тремолит) болды. Қазіргі уақытта асбесттің бұл түрін өндіруге және пайдалануға бүкіл әлемде тыйым салынған.
2. Хризотил жасанды алмастырғыштармен және табиғи талшықтармен (целлюлоза) салыстырғанда ең аз қауіп төндіреді, өйткені ол өкпеден басқа талшықтарға қарағанда тезірек шығарылады.
3. Өрт және жылу оқшаулау мақсатында ғимараттардың, кемелердің және т.б. металл конструкцияларына жабысатын (борпылдақ асбест) асбестті тозаңдату технологиясы үлкен қауіп төндірді. Бұл технологияны қолдануға тыйым салынады.

Осылайша, қазіргі уақытта әлемдік нарықта қолданылатын асбесттің жалғыз түрі-хризотил. Бұл минерал жақсы зерттелген, оған ДДҰ және ХЕҰ сияқты ықпалды ұйымдар өз қорытындыларын жасады. Өткеннің сабақтарын ескере отырып, өндірушілер адамдардың, ең алдымен өндірісте жұмыс істейтін жұмысшылардың денсаулығына теріс әсер ету қаупін азайтуға бағытталған хризотилді бақыланатын жауапты пайдалану саясатын қолданады.

Алайда, асбесттің қарсыластары үгіт-насихат жұмыстарын жүргізіп, асбесттің әртүрлі түрлерін ажыратпайды, дегенмен аурудың негізгі себебі асбесттің амфибол топтары болғандығы белгілі.

Балама материалдарды өндірушілердің бәсекелестігі асбестке қарсы науқанның негізгі себебі болып табылады, ол асбесттің жеке кен орындары жоқ, бірақ алмастырғыштар шығаратын қуатты химия және металлургия өнеркәсібі бар елдерде пайда болды және белсенді түрде жүзеге асырылуда. Асбестке қарсы науқанды жүргізуде трансұлттық концерндердің орасан зор қаржы құралдары пайдаланылады.

Асбесттің қарсыластары елдердің асбесттің зияндылығы туралы қоғамдық пікірін оның әртүрлі түрлерінің арасында айырмашылық жасамай-ақ саналы түрде адастырады. Асбест қасиеттері жағынан ұқсас, бірақ химиялық құрамы мен адам ағзасына әсер ету дәрежесі жағынан мүлдем өзгеше минералдардың бүкіл тобына арналған ұжымдық тауар атауы екені белгілі.

Хризотил қуатты трансұлттық корпорациялар бастаған сату нарығы үшін сауда қырқысының құрбаны болды. Бұл қырқыс дүрбелең ортасын құруға және қолдауға бағытталған дезинформациялық науқанмен сипатталады, бұл шабуылға ұшыраған әдістер мен тәжірибелер одан да негізсіз болып табылатын, 25 жыл бұрын қолдануды тоқтатты. Сонымен қатар, өндірушілер «экологиялық таза және қауіпсіз» деп ұсынатын алмастырғыш талшықтардың қауіптілігіне қатысты сұрақтар ерекше өзекті болды. Асбестпен ұқсас құрылымы бар бұл талшықтар да қауіпті емес, сонымен қатар олардың ағзаға әсері аз зерттелген.