Хризотил және қауіпсіздік

Қазақстанда хризотил асбест 55 жылдан астам уақыт бойы қолданылып келеді және көптеген басқа заттармен және материалдармен салыстырғанда оны өнеркәсіптің түрлі салаларында пайдалану қандай да бір аурулардың таралуына себеп болған жоқ.

Мамандар асбесттің екі үлкен тобын ажыратады-амфибол және хризотил. Көптеген беделді зерттеулердің нәтижелері асбесттің амфибол тобы адам денсаулығына үлкен қауіп төндіретінін көрсетеді. Қышқылға төзімді амфибол асбесті іс жүзінде өкпеден шығарылмайды және нәтижесінде денеге зиянды әсер етеді. Қазіргі уақытта амфибол асбестін өндіруге және пайдалануға бүкіл әлемде тыйым салынған.

Швейцария, Германия және АҚШ-тағы үш жетекші токсикологиялық зертханалар жүргізген соңғы зерттеулерге сәйкес, хризотил ұқсас минералдар мен жасанды алмастырғыштардың (целлюлоза, арамид талшығы және керамикалық талшық) ішіндегі ең қауіпсіз талшық екендігі дәлелденді, өйткені барлық талшықтар организмнен тез шығарылады.

Осыған байланысты, АҚШ-тың қоршаған ортаны қорғау агенттігі (EPA) 1986 жылы асбестке ұшыраған кезде денсаулыққа қауіп төндіретін құжатты қайта қарау үшін жауапкершілікті өз мойнына алғанын атап өткен жөн. Сол күндері асбест талшықтарының әртүрлі түрлері арасында ешқандай айырмашылық болған жоқ. 2001 жылдың мамыр айында Калифорнияда өткен конференцияда Агенттік бұл мәселе бойынша деректерді жаңарту қажет деген қорытындыға келді және «жаңа түсінік негізінде, атап айтқанда хризотил мен амфиболдар арасындағы уыттылықтың айырмашылығына қатысты» зерттеу жүргізуге үш жыл мерзім берді.

«Хризотил, ХЕҰ анықтаған 1 талшықтан/см-ден төмен әсер ету деңгейінде адам денсаулығына ешқандай қауіп төндірмейді.»

Деректер көптеген эпидемиологиялық зерттеулерден алынған, олардың кейбіреулері 20 жылдан астам уақытты қамтиды. Бұл асбесттің ең қауіпсіз түрі, шатасуларға қарамастан,  кейбір мүдделі тараптар асбесттің барлық түрлерін бір ұғым ретінде түсіндіру арқылы жасауға тырысады.

Бірқатар елдердің хризотил жақтаушыларының конференциясына белсенді қатысуының арқасында хризотил асбесті келесі (жетінші!) 2019 жылы Роттердам конвенциясының №3 қосымшасына («Тыйым салу тізімі») енгізілмеген. Женевадағы отырысқа қатысушы елдер бұл мәселені 2021 жылға кейінге қалдырды.

Хризотилді қосу туралы шешім Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Сирия, Зимбабве, Венесуэла, Пәкістан, Куба, Үндістан және Иранның ұстанымдарының арқасында болған жоқ. Олардың негізгі дәлелі – минералдың қауіптілігін ғылыми негіздеудің болмауы.

Қазақстан Республикасы бүгінгі күні ҚР Премьер-Министрінің 2008 жылғы 24 желтоқсандағы № 20-5/81 кеңесі барысында қабылданған шешімге сәйкес хризотилді бақыланатын пайдалану бойынша ресми бекітілген саясатқа ие. Бұдан басқа, 2011 жылғы қаңтарда Қазақстан хризотил өнеркәсібінде жұмыс істейтіндердің денсаулығын қорғауға кепілдік беруге және тұрақты даму мақсатында маңызды әлеуметтік – экономикалық міндеттерді шешуді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін «Асбесті пайдалану кезінде еңбекті қорғау туралы» ХЕҰ-ның 1986 жылғы № 162 Конвенциясын ратификациялады. «Костанайские минералы» АҚ осы Конвенцияның талаптарын толықтай орындайды. ҚР Денсаулық сақтау Министрлігінің тапсырмасы бойынша Қазақ еңбек гигиенасы ғылыми-зерттеу институты хризотил-асбесттің адам ағзасына әсер етпейтінін дәлелдей отырып, үлкен зерттеу жұмысын жүргізді. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ондаған жылдар ішінде жинақталған медициналық зерттеулер хризотил өндірісінің адам ағзасына зиянды әсерінің жоқтығын растайды.